आपण चित्र कसे पाहतो ?

नुकतंच श्री माधव आचवल याचं किमया हे पुस्तक वाचनात आले, रोजच्या जीवनात आपण कसे वागतो , एखाद्या गोष्टी कडे कसे पाहतो, सृष्टीतील नवनविनता पाहण्याची दृष्टी कशी हरवून बसतो याची छान जाणीव करून दिली आहे. हे पुस्तक  संवेदना , जाणीवा , सौंदर्याच्या प्रस्फुरणाची नव्याने ओळख करून देते. चित्र , शिल्प, वास्तु यांचा आस्वाद कसा घ्यायचा हे आपल्याला सांगते.  

पाहणे आणि दिसणे

आपला नेहमीचा अनुभव आहे कि , पुष्कळ वेळां रस्त्यातून जातांना अनेक गोष्टी आपल्या डोळ्यांना दिसत असतात, पण आपण त्या पाहतोच असें नाही बायकोबरोबर फिरून आल्यावर तिच्या पातळाचा रंग कोणता होता, हे छातीठोकपणे सांगू शकणारा नवरा हजारांत एखादा त्याचे कारण असें कि पाहणे हि क्रिया नुसतें दिसणे या पेक्षा पुष्कळ निराळी आहे. हे साध्या व्यवहारातील गोष्टीबद्दल झाले कलाकृतीच्या बाबतीत हि क्रिया फारच निराळी आहे. आपण कोणतीही कलाकृती पाहतो म्हणजे काय करतो? ती कलाकृती आणि आपण यांत एक विशिष्ट प्रकारचे नातें जोडतो. कलाकृती आपणाला अनुभव देतात तो सौदर्याचा, तो स्वीकारण्यास आपलें व्यक्तिमत्त्वही त्या दृष्टीने सिद्ध हवे.  म्हणूनच सौदर्याचा अनुभव हा जितका कलाकृतीवर , तितकाच बघणा-याच्या मनोभूमिकेवरही अवलंबून असतो. खरे म्हटले तर सौदर्याचा अनुभव हि माणसाची मुलभूत प्रेरणा आहे. पण सौदर्याला साद देऊ शकणा-या माणसाच्या मनावर व्यवहारातीले अनुभव घेताना जडलेल्या सवयीची बरीचशी राख जमलेली असते. कलाकृतीचा अनुभव घेतांना ती दूर करणें प्रथम आवश्यक आहे.

आपण चित्र कसे  पाहतो  ?

चित्र प्रथम जाणवते ते संपूर्ण आकृती म्हणून; एक निर्मिती म्हणून ती  जाणीव हीच चित्राच्या आस्वादाची सुरवात आणि शेवटही.    हि एकताच चित्रांतील सगळ्या घटकांना संचालित करीत असते, त्यांना एक भावविश्वाचा भाग करीत असते, स्वतंत्रपणे त्या चित्रातील रेषांना , रंगांना, आकारण 'अर्थ' नसतो असे नाही. पण तो अगदी प्राथमिक पातळी वरचा. चित्रातून साधलेले भासाविश्व कधी अशा प्राथमिक अर्थानाच जास्त गहिरे करते. बदलविते क्वचित अगदी निराळे करते. चित्र पाहताना घटकांच्या या स्वतंत्र जाणिवाशी आपला सबंध नसतो असतो तो ते  घटक एका भासाविश्वाचे भाग असतात याच नात्यांत.

ज्यांना सजगता वाढवायची आहे त्यांनी हे पुस्तक वाचायला हवं.